Praca z dziećmi z Ukrainy w gromadach i drużynach

Pierwszy aspekt pracy dzieci ukraińskich w naszych gromadach i drużynach to decyzja, czy to miejsce na pewno jest dla nich. Najważniejsze pytanie jednak nie dotyczy przepisów czy wielkości harcówki. Najważniejsze pytanie jakie musisz zadać sobie sam. Czy jesteś gotowy na przyjęcie tych dzieci? Musisz mieć świadomość, że nie jest to najprostsze co Cię czeka. Z jednej strony dzieci te wymagać będą większej opieki z uwagi na barierę językową, z drugiej mają często za sobą traumy, których nie jesteśmy w stanie sobie wyobrazić.

Drugim ważnym aspektem, który chcemy mocno podkreślić, jest to, że praca z dziećmi z Ukrainy nie powinna wpłynąć negatywnie na pracę z członkami twojej gromady lub drużyny. To powiększenie jednostki ma jej przynieść korzyści, budować i wspierać wychowanie jej członków. Twoja jednostka, mimo tego, że przyszło jej działać w nietypowych okolicznościach, ma nadal ten sam cel wychowawczy. Twoim zadaniem nie jest opieka nad dziećmi w wolnym czasie.

Jeżeli podejmiesz się tej pracy, jest jednak duża szansa, że spotka Cię i twoich wychowanków wielka satysfakcja. Masz jednak pełne prawo, by powiedzieć “nie”! Jeżeli tak czujesz, będzie to dla Ciebie i dla twojej jednostki, a także dla dzieci z Ukrainy dobra decyzja.

Wiemy, że od razu pojawia się pytanie, a co z Przyrzeczeniem Harcerskim. Zostawiliśmy ten temat jednak na koniec. Przed Tobą jeszcze wiele etapów pracy z gromadą lub drużyną i dziećmi z Ukrainy, zanim dojdziesz do przygotowania do Przyrzeczenia.

W całym materiale wspominając o języku uchodźców mówimy o języku ukraińskim. Pamiętać jednak należy, że na wschodzie Ukrainy wielu obywateli posługuje się językiem rosyjskim, co oznacza, że do naszych jednostek mogą trafić dzieci znające tylko rosyjski i wymagające tłumaczenia także z tego języka.

Uregulowanie uczestnictwa dzieci w formie członkostwa w ZHP = bezpieczeństwo OC i NNW

Najbezpieczniejszą dla dzieci i kadry formą uczestnictwa w działaniach podejmowanych przez ZHP jest taka, w której uczestnicy (w tym nasi goście z Ukrainy) są członkami ZHP. Do “Instrukcji tworzenia i działania gromady, drużyny, kręgu i klubu specjalnościowego” w serwisie dokumenty.zhp.pl dołączono przetłumaczone na język ukraiński, język rosyjski i język angielski: Zgodę na przynależność do ZHP (dla osób poniżej 16 roku życia, podpisywaną przez rodziców/opiekunów prawnych) oraz Deklarację członkowską (dla osób powyżej 16 roku życia).

Po wypełnieniu dokumentów drużynowy powinien wprowadzić nową osobę do Systemu Ewidencyjnego ZHP “Tipi”. W związku ze zwolnieniem ze składek członkowskich naszych gości z Ukrainy w trakcie przygotowywania jest moduł oznaczania ich w Tipi w taki sposób, aby składki za te osoby nie były naliczane.

Mogą oczywiście występować sytuacje, w których z różnych przyczyn ukraińskie dzieci nie będą zainteresowane uzyskaniem członkostwa w ZHP. W takim wypadku należy zdawać sobie sprawę z tego, że choć posiadana przez ZHP polisa w zakresie OC obejmuje wszystkich członków ZHP podczas wykonywania zadań statutowych, którym ubezpieczony (ZHP) powierzył wykonywanie pracy (to daje podstawy do uznania, że polisą objęte są także działania podejmowane wobec tych osób – w tym dzieci ukraińskich, które nie są/nie chcą być członkami ZHP, byleby tylko były to działania realizowane przez członków ZHP w ramach wykonywania przez nich zadań statutowych), to jednak ZHP w dalszym ciągu oczekuje na potwierdzenie takiego stanowiska przez ubezpieczyciela.

Druhu drużynowy, Druhno drużynowa, Twoim zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa wszystkim uczestnikom zbiórek/wycieczek. Starannie wyjaśnij zasady bezpieczeństwa obowiązujące w trakcie zbiórki/wycieczki np. poruszania się po drodze. W przypadku obcokrajowców weź pod uwagę różnice językowe. Następnie upewnij się, że każde z dzieci je zrozumiało.

Komentarz radcy prawnego ZHP:

Pieczę nad dziećmi ukraińskimi należy sprawować przynajmniej w takim samym zakresie, w jakim jest ona sprawowana nad polskimi dziećmi oraz młodzieżą, dbając z jednej strony o ich bezpieczeństwo, a z drugiej strony zdając sobie sprawę z tego, że drużynowy (jako opiekun faktyczny) może stać się odpowiedzialny także za szkodę, jaką wyrządzi swoim zachowaniem (działaniem bądź zaniechaniem) osoba, która pozostawiona została jego pieczy. Z pewnych oczywistych względów, wynikających czy to z bariery językowej, czy też z konieczności uwzględniania specyficznej sytuacji, z powodu której dzieci ukraińskie znalazły się w ostatnim czasie w naszym kraju, sprawowanie (prawidłowe) pieczy nad ukraińskimi dziećmi będzie z pewnością wymagało większej uwagi niż zwykle, kiedy pod opieką drużynowych znajdują się dzieci polskie. Z dużym prawdopodobieństwem można wobec tego założyć, że dzieciom ukraińskim trzeba będzie poświęcić relatywnie więcej czasu (uwagi), choćby przy okazji wyjaśnienia im zasad bezpiecznego realizowania pewnych zajęć, czy też np. bezpiecznego poruszania się po drogach, przechodzenia przez ulice itp. Z tych dodatkowych okoliczności, będących konsekwencją specyfiki pracy z dziećmi ukraińskimi (dotyczy to w szczególności tych, które nie znają języka polskiego), należy zdawać sobie sprawę. To oznacza, że drużynowi, w swojej codziennej pracy wychowawczej z dziećmi ukraińskimi, chcąc zapewnić im należyty poziom bezpieczeństwa, będą musieli działać z ponadprzeciętną starannością, uwzględniającą specyfikę całej sytuacji.

Komentarz radcy prawnego ZHP:

Jeśli chodzi o podstawy odpowiedzialności prawnej w sytuacji, w której beneficjentami (odbiorcami) działań ZHP są osoby niebędące członkiem organizacji, to są one identyczne do tych, z którymi drużynowi mają do czynienia w swojej codziennej pracy. Drużynowi jako faktyczni opiekunowie powierzonych im dzieci i młodzieży (niezależnie od tego, czy są one członkami ZHP, a także niezależnie od tego, jakiej są one narodowości), mogą ponosić odpowiedzialność cywilną na zasadzie winy w nadzorze- za szkodę wyrządzoną przez osobę, która pozostaje pod ich pieczą, na podstawie art. 427 k.c. W przypadku zaś, w którym dochodzi do wyrządzenia szkody podopiecznemu (osobie, która pozostawała pod faktyczną pieczą drużynowego), odpowiedzialność drużynowego z tego tytułu oparta jest na art. 415 k.c., zgodnie z którym, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, odpowiedzialny jest do jej naprawienia. Nie można przy tej okazji zapominać o tym, że w omówionych powyżej sytuacjach możliwe jest także (oczywiście w przypadku spełnienia wszystkich wymaganych prawem przesłanek), wzięcie odpowiedzialności za dane zdarzenie samej organizacji (w tym przypadku ZHP), w oparciu o treść art. 430 k.c., który dotyczy odpowiedzialności zwierzchnika. Przy tej okazji nie można także pomijać przepisów Kodeksu karnego, w tym w szczególności art. 160 k.k., który penalizuje narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Nabór najczęściej nie będzie potrzebny. Do drużyn i gromad przyjdą dzieci, które mieszkają w Waszych domach, domach waszych rodzin, albo z członkami jednostek, uczą się w szkołach z zuchami i harcerzami. Na pewno o zbiórki zapytają ci, którzy byli lub są skautkami i skautami w Ukrainie. Oni mogą być skarbem, bo wiedzą na czym skauting polega i będą wprowadzać swoich kolegów i koleżanki w jego tajniki.

Na początek, zanim nie poznasz specyfiki pracy i nie przekonasz się, czy podołasz pracy z grupą mieszaną, nie podejmuj się wielkich akcji naborowych. Jeżeli widzisz potrzebę organizacji zajęć dla dużej liczby dzieci ukraińskich w twojej szkole lub miejscu pobytu uchodźców, to zabierz swoją drużynę lub jej radę i zorganizujcie tam zajęcia, to ciekawy pomysł na stałą służbę.

Taka służba może być ciekawym testem dla drużyny i jej kadry. Będziesz mógł sprawdzić otwartość swoich podopiecznych, czy radzą sobie w trudnych sytuacjach i ocenić, czy jesteście gotowi na przyjęcie dzieci z Ukrainy do jednostek.

Jeżeli chcecie zrobić śródroczny nabór, nie zamykajcie się tylko na dzieci z Ukrainy. Nabór niech będzie dla wszystkich. Niech będzie naturalnym elementem pracy gromady i drużyny skierowanym do wszystkich dzieci, mieszkających w waszej okolicy, niezależnie od ich narodowości.

W Ukrainie działają organizacje skautowe, z którymi Związek Harcerstwa Polskiego współpracuje na wielu poziomach organizacji. O trzech z nich możecie przeczytać w specjalnie przygotowanym materiale:

Rozważając przyjęcie dzieci z Ukrainy do swojej gromady/drużyny warto zorientować się, czy w Twojej okolicy funkcjonuje gromada lub drużyna którejś z ukraińskich organizacji skautowych. Może być to dla dzieci z Ukrainy najbardziej naturalne środowisko funkcjonowania. Możecie zaproponować rodzicom/opiekunom dzieci dołączenie do takiej jednostki, jeśli istnieje. Jak się o tym dowiedzieć? Zapytajcie w hufcu lub zwróćcie się z takim pytaniem do pełnomocnika komendanta chorągwi ds. zagranicznych.

Dzieci z Ukrainy, które do nas przychodzą, mogą już być skautkami i skautami – warto się tego od nich dowiedzieć. Jeśli zwróci się do Was skautka/skaut czy instruktorka/instruktor, będący członkiem ukraińskiej organizacji skautowej, poinformuj o tym pełnomocnika komendanta chorągwi ds. zagranicznych. Przekaż tej osobie informację o tym, czy w okolicy działa drużyna ukraińskiej organizacji skautowej.

Zalety tego rozwiązania są następujące:

· Dzieci mają szansę na kontynuowanie pracy w swojej organizacji.

· Nawet jeżeli wcześniej nie były zrzeszone, po powrocie do domu będą mogły wstąpić do drużyny skautowej w Ukrainie.

· Rodzice z Ukrainy mogą czuć się bezpieczniej zapisując dzieci do organizacji, którą znają.

· Dzieci realizują ideały związane z Ukrainą (to trudny temat, wrócimy do niego w tym materiale).

Jeśli dziecko lub osoba dorosła z Ukrainy jest skautem/skautką (np. należy do AGU, NOSU), możemy jej (albo: tej osobie) zaproponować wstąpienie do ZHP, ale musimy pamiętać o przedstawieniu jej innej możliwości - kontynuowania pracy skautowej w drużynie ukraińskiej działającej w Polsce. Posiadanie w swoich szeregach i w gronie kadry skautki czy skauta z organizacji skautowej może przynieść Twojej jednostce wiele korzyści. Instruktorka czy instruktor z organizacji należącej do WOSM lub WAGGGS mogą być skarbem – nie tylko mogą być wsparciem w przypadku porozumiewania się z dziećmi z Ukrainy ale także mogą wnieść wyjątkowy wkład w program. Instruktorzy organizacji ukraińskich świetnie znają metodę skautową i z pewnością uznają podobne wartości, zasady działania, podejście do skautingu. Pracę Twojej jednostki wzbogaci naturalna iskra różnorodności i odmiennej perspektywy. Z pewnością bardzo wiele was łączy. Na pewno możecie się też od siebie wiele nauczyć. Jeżeli macie problemy z porozumieniem, dziś nie trudno jest zaprosić na spotkanie polsko-ukraińskiego tłumacza. W sprawach bezpieczeństwa i wychowania warto byście mieli pewność, że dobrze się zrozumieliście.

Zaproszenie instruktorki lub instruktora organizacji ukraińskiej do współpracy ma wiele plusów:

· Najważniejszą jest zapewne pokonanie bariery językowej. Dzieci prowadzone przez ukraińskojęzycznego opiekuna będą dobrze rozumieć polecenia, dzięki temu będą czuć się bezpieczniej, a także więcej skorzystają ze spotkań gromady lub drużyny.

· Instruktor jest już przygotowany do pracy z dziećmi, ma swoje pomysły, na pewno chętnie wymieni się z wami formami pracy ze swojej organizacji.

· Dzieci ukraińskie dostaną szansę zintegrowania się z polskimi dziećmi, z uszanowaniem swoich obyczajów.

· Dzieci ukraińskie będą mogły w działaniu uczyć się języka polskiego.

· Jeżeli to osoba pełnoletnia, będziesz miał kolejnego opiekuna w rozrastającej się jednostce.

· I na koniec: dzieci ukraińskie będą czuć się pewniej, a ich rodzice poczują się trochę spokojniejsi.

Wstępowanie obecnych członkiń i członków organizacji skautowych NOSU (Narodowej Organizacji Skautów Ukrainy) – członka WOSM oraz AGU (Związku Skautek Ukrainy) - członka WAGGGS do ZHP, regulują ustalenia poczynione przez komisarzy zagranicznych ZHP z władzami tych organizacji. Ustalenia te znajdą się w porozumieniach dwustronnych, które obecnie są w trakcie tworzenia. Po ich podpisaniu, będzie je można znaleźć na stronie https://zhp.pl/organizacje-skautowe-w-ukrainie

Ukraińska instruktorka i instruktor mogą stanowić także doraźne wsparcie działania Twojej gromady/drużyny. Dorosły może zostać członkinią/członkiem Kręgu Przyjaciół Harcerstwa albo sojusznikiem drużyny, tak jak i inne osoby – rodzice, nauczyciele rosyjskiego/ ukraińskiego itd. Może zechce Ci pomóc mama lub tata któregoś dziecka, a może w Twojej miejscowości znajdą się osoby dwujęzyczne, np. emigranci z Ukrainy sprzed lat, którzy mieliby ochotę zostać wolontariuszami.

Oczywiście musisz zadbać o aspekty prawne, o których obszernie pisaliśmy wyżej.

Ponadto:

• Zadbaj o poczucie bezpieczeństwa członków drużyny - niech nie mają wrażenia, że ktoś “zajmuje ich miejsce”, przygotuj ich, podejmij decyzję wspólnie, np. radą drużyny/ w kręgu rady. Niech członkowie gromad i drużyn niezależnie czy to zuchy, czy wędrownicy wiedzą, dlaczego macie nowych członków gromady/drużyny, skąd przybyli, co ich spotkało.

• Porozmawiaj z rodzicami ukraińskich dzieci, najlepiej przez tłumacza. Niech wiedzą, czym zajmuje się ZHP. Jakie są cele działania, misja i podstawowe wartości naszej organizacji. Rodzice muszą mieć świadomość naszych działań wychowawczych. Wiedzieć, że nie jesteśmy “świetlicą”, a organizacją o jasno określonych celach. Warto zorganizować wspólne spotkania dzieci z rodzicami. Wszyscy się poznają, a dorośli z Ukrainy zobaczą, czym się zajmujecie. Na takim spotkaniu trzeba spokojnie i dokładnie pokazać harcerskie wartości, opowiedzieć o tym, jak pracuje gromada/drużyna. Tym bardziej, że jest bardzo prawdopodobne, że spotkasz ludzi, którzy nie wiedzą, czym jest skauting. Argumentem dla rodziców może być też tworzenie kolejnego miejsca, gdzie poprzez zabawę dziecko będzie uczyło się polskiego, co może być bardzo ważne w kontekście szkoły i może pozytywnie wspierać ich funkcjonowanie. Koniecznie zapisz sobie numer telefonu do rodziców, nie wiadomo, kiedy się przyda. Takie spotkanie pomoże także uniknąć Ci oskarżeń o to, że poprzez prowadzone działania dążysz do tego, by dzieci z Ukrainy miały większy kontakt z polską, a nie ukraińską kulturą. Oczywiście tutaj ważne jest dobre przygotowanie programu. Jak napisaliśmy wyżej - warto czerpać z różnorodności, z jaką teraz stykasz się w swojej gromadzie/drużynie.

• Nie zapomnij porozmawiać z rodzicami polskich dzieci, wyjaśnij im, co się dzieje i zapewnij, że potencjalne zmiany nie wpłyną negatywnie na funkcjonowanie w jednostce ich dzieci. Opowiedz o korzyściach, jakie przyniesie wam poszerzenie gromady/drużyny.

• Na początku zadbaj o to, by zawsze te same osoby z kadry były na zbiórkach. Jeżeli wiesz, że niedługo czeka cię na przykład ważny egzamin i możesz być nieobecny na kolejnej zbiórce, zrób swojego przybocznego głównym opiekunem Ukraińców, stałość osób opiekujących się nimi da im poczucie bezpieczeństwa.

• Bądź przewidywalny, zapowiadaj, co zrobisz nawet jeśli musisz poinformować, że idziesz do szatni po sweter. Niech dzieci nie boją się, że znikniesz – skoro widzą w Tobie swojego opiekuna. Unikaj zabaw, w których przewodnim motywem jest czyjeś zniknięcie.

• Warto zastanowić, się czy rzeczywiście gry z wybuchami i bronią, gry wojenne powinny znaleźć się na twojej zbiórce. Wspomnienie naszych wojennych bohaterów, wspomnienia Szarych Szeregów, nie muszą być wcale zaniechane. Pomyślcie jednak, jak niesztampowo przekazać wartości, które niosą za sobą fakty i postacie z historii. Potraktuj to jako ciekawą szansę by spojrzeć na nowo, w innowacyjny sposób na utarte tematy. Zwróćcie też uwagę na pląsy i zabawy, które nawiązują do negatywnych wspomnień, np. tak popularne PIF-PAF. Zrezygnuj na razie ze wszystkiego co może wywołać niepewność i strach, przywołać traumatyczne wspomnienia.

• Dzisiejszy mundur wojskowy kojarzy się z moro. Wydaje nam się, że niekoniecznie powinniście nosić ubrania, które dzieciom z Ukrainy mogą kojarzyć się z wojskiem, z wojną w ogóle.

• Jeżeli nie masz nikogo ukraińskojęzycznego na zbiórce, poproś kogoś, kto Ci pomoże, by był pod telefonem w razie potrzeby. Gdy w grę wchodzą emocje, aplikacje mogą sobie nie poradzić.

• Gdy mówisz po polsku, mów wolno i wyraźnie. Dobieraj słowa, które są proste i mogą ci się wydawać uniwersalne, buduj pojedyncze zdania i upewniaj się, że zostałeś zrozumiany. Możesz także powtórzyć to samo zdanie kilka razy, używając innych prostych słów. Bądź cierpliwy.

• Przygotujcie się organizacyjnie, poznajcie słówka skautowe po ukraińsku oraz podstawowe zwroty. Naucz swoich harcerzy korzystać z aplikacji tłumaczących wypowiedzi np. translator googla – ma on tę zaletę, że tłumaczy także język mówiony.

• Zorganizujcie powitanie, niech zuchy i harcerze będą gospodarzami, którzy z radością przyjmują nowych kolegów i koleżanki do grona swojej gromady/drużyny. Jednak niech nie będzie to wielkie świętowanie, nowe dzieci mogą nie czuć się za dobrze będąc w centrum uwagi. Na powitanie wystarczy serdeczny gest i drobny upominek. Może niech to będzie mała harcerska wyprawka, np. chusta, zeszyt i długopis. Chusta zbuduje poczucie przynależności do grupy.

• Dowiedz się, co Cię może spotkać. Porozmawiaj z psychologiem, jeżeli masz taką możliwość. Pamiętaj, zawsze możesz zadzwonić na nasz telefon wsparcia. Obejrzyj filmy przygotowane przez Centralną Szkołę Instruktorską z webinarów o pracy z dziećmi ukraińskimi. Porozmawiaj z pedagogiem ze szkoły, do której poszły dzieci uchodźców - może oni już wiedzą coś, co Ty także powinieneś wiedzieć (oczywiście w ogólnym zarysie, gdyż na pewno nie wolno im mówić o problemach konkretnych dzieci).

Kontrolujmy swój stan i nie bójmy się wprost powiedzieć, gdy czujemy się zalani emocjami. Przekierujmy podopiecznych do innego instruktora, zaprośmy - choćby zdalnie – na zbiórkę członka Zespołu Wsparcia Psychologicznego lub innego instruktora z hufca, jeśli nasi podopieczni mają potrzebę porozmawiania, ale my nie czujemy się na siłach. Pamiętajmy, że nie jesteśmy sami, reagujmy na to, co się z nami dzieje, szukajmy dla siebie wsparcia i pomocy! Codziennie w dni powszednie, między 15.00 a 21.00, możesz skorzystać z telefonu Strefy Pomocy: 669 116 116.

• Jeżeli dziecko ma ochotę opowiedzieć o swoich przeżyciach, wysłuchaj go, choć miej rękę na pulsie, obserwuj, jak to wpływa na inne dzieci, zadbaj o nie gdy wydarzy się coś nieprzewidzianego. Z drugiej strony nigdy samemu nie inicjuj wspomnień i uczul na to członków swojej gromady i drużyny.

• Zadbaj o to, by członkowie Twojej gromady/drużyny, a przede wszystkim rada drużyny, umieli się poruszać w świecie przekłamań i fake newsów. Zadbaj, by umieli odpowiadać na pytania zadane przez członków zastępów, by byli wyczuleni na powielanie nieprawdziwych informacji i zmyślonych historii. Takie rzeczy członkowie Twojej drużyny mogą wynosić z domu.

Fałszywe informacje?Czuwaj! to propozycja programowa Programowego Ruchu Odkrywców przygotowana we współpracy ze specjalistami z zakresu fact-checkingu ze Stowarzyszenia Demagog.
https://cbp.zhp.pl/propozycje/falszywe-informacje-czuwaj/

• Poznaj kulturę ukraińską, każdy naród ma swoją specyfikę, tradycję i kody kulturowe. Mogą się one przydać w czasie pracy np. przy dzieleniu zadań lub rozwiązywaniu konfliktów. Poczytaj w zaufanych źródłach o historii Ukrainy, także o polsko-ukraińskich stosunkach, które w przeszłości nie były łatwe.

• Pierwsze zbiórki warto poświęcić poznaniu się dzieci nawzajem, waszych kultur, języków, ale także zainteresowań i pasji. Poznajcie się nie tylko jako Polacy i Ukraińcy, ale także jako miłośnicy tańca, sportu czy prac plastycznych. Ten pierwszy etap pracy w drużynie to czas na poznanie swoich zwyczajów, wyjaśnianie co się właściwie dzieje - pamiętaj, że nasze obrzędy mogą innym wydawać się dziwne, tym bardziej gdy są one przekazywane w często niezrozumiałym języku. Jednak znajomość obrzędów jednoczy, daje poczucie przynależności do grupy – w związku z tym nie omijaj ich w swojej pracy. Nie omijaj ich także dlatego, że są ważne dla stałych członków drużyny.

• Te pierwsze zbiórki powinny zapewnić dzieciom z Ukrainy potrzeby rówieśnicze, dać szansę na zdrową i niczym nieskrępowaną zabawę i przeżycia, dać poczucie bezpieczeństwa i odnalezienie spokoju, możliwość działania, realizacji i po prostu zajęcie głowy czymś innym, niż trudna sytuacja w jakiej się znajdują.

• Dla doświadczonych zuchów i harcerzy może być to wspaniały czas na realizacje stopni i sprawności. Wszystkie sprawności pomocowe, wymagające nauczenia kogoś nowych umiejętności, lingwistyczne, będą warte uwagi. Jest to także wspaniały czas na pracę z Prawem Zucha i Prawem Harcerskim np. za pomocą wyzwań.

• Może ciekawym wyzwaniem dla twoich doświadczonych harcerzy byłoby zostać opiekunami nowych dzieci. Zadaniem opiekuna mogłoby być dbanie o konkretną osobę, odpowiadanie jej na pytania, zadbanie by się dobrze czuła, pójście razem na zbiórkę.

• Nie musisz nowym dzieciom od razu wyjaśniać całego systemu instrumentów metodycznych. Daj im na to czas i stwórz przestrzeń, by w działaniu, w swoim własnym tempie mogły poznawać tajniki harcerskiej pracy. Daj im z Wami być i angażować się w życie drużyny. Z czasem dziecko może samo zacznie pytać o sprawności czy stopnie (o tym wspomnimy też w etapie III).

• Zgodnie z naszym regulaminem Próbę Harcerza każdy członek naszych drużyn powinien dostać na jednej z pierwszych swoich zbiórek. Pamiętaj jednak o indywidualności i oceń czy w tym przypadku nie należałoby poczekać chwilę dłużej. Jest to wyjątkowa sytuacja, więc nie może stać się to normą w drużynie. Oczywiście niewykluczone, że nowy członek drużyny będzie chciał poznawać harcerstwo i realizować próbę tak szybko jak to tylko możliwe. (o tym wspomnimy też w etapie III).

Co robić na zbiórkach:

• Nie musisz rezygnować z zaplanowanej pracy drużyny, choć nie bój się podejść do planu elastycznie – taki czas wymaga zmian.

• Zaplanowane zbiórki można dostosować do potrzeb różnych grup. Techniki harcerskie czy zbiórki poszerzające wiedzę i umiejętności na pewno można przeprowadzić wspólnie. W dzieciach z Ukrainy na pewno odkryjesz wiele talentów.

• Unikaj jednak form nawiązujących treścią do wojny – historie o Szarych Szeregach mogą poczekać. Zastanów się co może przypominać im traumy ze swoich miast i miejscowości. Nawet zbiórkę o samarytance odłożyć można na później, na razie rany i bandaże mogą przywoływać wspomnienia. Trudna może być także zabawa w ciemności lub z zawiązanymi oczami, tak samo jak hałas i wybuchy (nawet z przedziurawionego balonu).

• By się zintegrować: poznajcie polskie i ukraińskie święta i zwyczaje.

• Powędrujcie palcem po mapie Polski i Ukrainy.

• Dowiedzcie się czym jest wielka skautowa rodzina WOSM i WAGGGS.

• Podejmujcie aktywność fizyczną, ona jest uniwersalna, choć pamiętaj, że każde współzawodnictwo może powodować pewne konflikty, na które musisz być gotowy.

• Zorganizuj zajęcia, na których nauczycie się swoich alfabetów - i przygotujecie sobie plakietki z imionami, na których polskie imiona będę zapisane cyrlicą, a ukraińskie literami łacińskimi.

• Porozmawiajcie o zasadach, przygotujcie rysunki, grafiki, które będą symbolizować zasady na zbiórkach. Podpiszcie je w dwóch językach.

• Zapytaj nowe dzieci co lubią, zaproponuj zbiórkę dotyczącą tematów, w których nowe dzieci czują się mocne. Każde z nich na pewno ma swój talent albo pasję. Zbudowanie zbiórki, wokół tego tematu, na pewno ułatwi otwarcie się na innych i zapewni im przestrzeń, w której mogą poczuć się pewni siebie.

• Skorzystaj z propozycji programowej “Każdy inny, wszyscy równi” https://cbp.zhp.pl/propozycje/kazdy-inny-wszyscy-rowni/ Zadbaj także o integracje i zrozumienie, że teraz wszyscy należycie do jednej drużyny.

Jeżeli dziecko nie chce uczestniczyć w zaplanowanej formie uszanuj to, pozwól mu usiąść z boku i obserwować. Jednak daj także bawić się innym – starym i nowym członkom drużyny, jeżeli zabawa ich ciekawi i chcą ją podejmować. Czasem barierą jest po prostu język. Na początek pomyśl o grach, których instrukcje znajdziesz w Internecie po ukraińsku, albo poproś zaprzyjaźnionego tłumacza by przygotował Ci instrukcję na zbiórkę.

Obecność dzieci uchodźców w naszych gromadach i drużynach może mieć charakter tymczasowy. Wszyscy chcemy wierzyć, że wojna w Ukrainie za chwilę się skończy, a ludzie będą mogli wrócić bezpiecznie do swoich domów. Oczywiście będą tacy co ruszą od razu do swoich miejscowości, ale i tacy, którzy z różnych przyczyn zdecydują się pozostać w Polsce na dłużej, a może już na stałe. Mimo poczucia tymczasowości, jeżeli zdecydowałeś się przyjąć dzieci z Ukrainy wkładaj w swoją pracę energię i zaangażowanie, a na pewno przyniesie Ci to dużo satysfakcji. Poczucie bezpieczeństwa i powrót do beztroskich chwil, może zaowocować w przyszłości tych dzieci, niezależnie gdzie będą za jakiś czas.

Nigdy nie zapominajcie zapytać członków drużyny jak oni się czują w tej sytuacji. Czego potrzebują. Sam zadbaj także o siebie, pogadaj ze swoim opiekunem, komendantem, a jeśli czujesz, że potrzebujesz porady fachowca udaj się do psychologa, albo zadzwoń na nasz telefon wsparcia.

Pierwsze koty za płoty. Dzieci z Ukrainy w Twojej gromadzie lub drużynie zdążyły już się oswoić. Podświadomie czują, na czym polega harcerstwo. Dużo lepiej się komunikują. Ich rodzice są spokojni, a Wy wiecie dużo więcej o sobie nawzajem. Do sytuacji powoli przyzwyczaili się członkowie jednostki, umieją się poruszać w nowych warunkach. Praca gromady lub drużyny może wrócić na stare tory (choć nadal nie zalecamy zbiórek, które przypomnieć mogą traumy).

Może to już czas, by podejść do dziecka z Ukrainy, jak do każdego kto pierwszy raz przychodzi do nas na zbiórki. Nie następuje to zaraz po przyjściu do gromady lub drużyny, bo czas adaptacji jest w tym przypadku dłuższy. Przychodzi pora, by opowiedzieć dzieciom co to właściwie jest harcerstwo, na czym polega i zachęcić dziecko do angażowania się w pracę jednostki.

Czy warto tworzyć zastęp złożony tylko z Ukraińców? Oczywiście każdy przypadek jest indywidualny, jednak wydaje się, że taka sytuacja utrudni integrację i poczucie jedności grupy. Opóźni także naukę języka polskiego, a to dla dzieci, które uczą się w polskich szkołach może być bardzo niekorzystne.

Przydziel dzieci do zastępów. Pamiętaj jednak o kilku zasadach

• Nie rozdzielaj ich z kolegami i osobami, z którymi czują się bezpiecznie, np. dziećmi, z którymi żyją w jednym domu.

• Upewnij się, że Twoja rada drużyny jest gotowa, że rozumie jaka jest wasza rola i jaka odpowiedzialność będzie ciążyła na zastępowych. Przygotuj ich i zwróć uwagę na zagrożenia o jakich pisaliśmy powyżej.

• Warto by było dzieci z Ukrainy powierzyć najbardziej doświadczonemu zastępowemu. To on na pierwszej linii będzie musiał reagować na potrzeby, niesnaski, zachowania ksenofobiczne i fake newsy.

• Miej pewność, że zastępowy da radę. Musisz przygotować go do pracy mimo barier językowych (nie wszystkie dzieci pójdą do szkół, albo będą miały łatwość w uczeniu się języka). Zastępowy ma prawo powiedzieć “nie”. Jednak jeżeli się zdecyduje, nikt tak dobrze nie pozna członka drużyny jak zastępowy oraz członkinie i członkowie zastępu. To właśnie zastępowy najszybciej pozna talenty i umiejętności swojego nowego druha czy druhny.

• Miej pewność, że Twoja drużyna to jeden zespół i nie dzieli się “na nas i tych nowych”, nawet jeśli na początku w taki sposób pomagaliście sobie rozróżnić członkinie i członków gromady/drużyny.

• Jeżeli dzieci z Ukrainy w twojej gromadzie/drużynie są tej samej płci, przy podziale na zastępy zadbaj o to by, jeśli jest taka możliwość trafiały do jednego zastępu. To da im poczucie bezpieczeństwa.

Ksenofobia (stgr. ξένος ksenós – obcy, gość; stgr. φόβος phóbos – strach, czyli strach przed obcymi) – lęk wobec obcych. Ksenofobia może dotyczyć wszystkiego, co wiąże się z obcokrajowcami, osobami nieznanymi, innymi pod pewnymi względami.

Dobrym naturalnym narzędziem do pracy będą tropy. Nic tak nie jednoczy zastępu jak wspólna praca. Dobrze dobrane zadania pozwolą każdemu zaistnieć i być ważnym.

Warto podpowiadać nowym harcerkom i harcerzom sprawności, które mogliby realizować. Dadzą im one szansę na realizację własnych pasji, ale także nauczenie się czegoś nowego, a nawet na wykazanie się na polu gromady lub drużyny i zdobycia szacunku wśród jej członków.

Warto zaproponować nowym osobom realizowanie próby harcerki/próby harcerza. Jeżeli dziecko decyduje się działać w naszej organizacji, przyjdzie także czas na składanie Przyrzeczenia Harcerskiego (o tym jeszcze więcej napiszemy dalej). Poznanie zasad jakie panują w ZHP, zwyczajów drużyny itd. jest ważne w kontekście pozostania w drużynie. Pamiętajcie, że elementem próby jest posiadanie munduru. Warto w związku z tym pomyśleć, jak pozyskać mundury dla dzieci, których rodzice nie będą uznawali tego zakupu za zakup pierwszej potrzeby. Sposobów jest kilka, od zbiórek publicznych, po pozyskanie sponsorów.

W tym okresie bardzo ważna będzie nauka języka. Dziecko oswoi się też z sytuacją w szkole. I coraz więcej będzie się od niego wymagać. Zresztą może się okazać, że powstanie potrzeba organizacji pomocy w nauce. W to także można zaangażować polskie dzieci i dzięki temu pozwolić im zdobywać sprawności, stopnie i inne instrumenty metodyczne.

Pamiętaj, że masz przed sobą całą drużynę. Do każdego członka należy podchodzić indywidualnie, ale nie polega to na naginaniu zasad do każdego z nich. Czas próby harcerki/harcerza, to czas na poznania zasad organizacji. Jeżeli jakiś element tych zasad czy zwyczajów nie spodoba się nowemu członkowi drużyny, np. podział na zastępy czy przywilej noszenia munduru, konsekwencją tego będzie podziękowanie za wspólną pracę. Nie zmusimy nikogo, by chciał być w naszej drużynie czy gromadzie.

Pamiętajcie, że metoda harcerska ma swoje charakterystyczne cechy, których obecność jest gwarancją, że postępujecie poprawnie i macie odpowiedni wpływ wychowawczy na swoich podopiecznych:

Podstawy wychowawcze ZHP

Etap III przypada w tym roku na lato. Lipiec-sierpień to czas naszych corocznych wyjazdów na obozy i kolonie. Jeżeli zdecydowaliście się przyjąć dzieci do gromad i drużyn, sprawa jest oczywista – jedziecie razem na wakacje.

Członkowie waszych drużyn z Ukrainy nie muszą być od razu chętni by wyjechać na dwa tygodnie do nieznanego miejsca. Rozłąka z rodziną może być nie do zniesienia w okolicznościach, w których się znaleźli. Dlatego świetnym rozwiązaniem mogą być także wszystkie formy związane z Nieobozową Akcją Letnią. Możecie zorganizować półkolonie - objąć wtedy opieką można nie tylko członków waszej drużyny czy gromady, 2-3 dniowy biwak poza miasto, a może serię zbiórek, by dalej prowadzić pracę wychowawczą z waszymi podopiecznymi.

Zwrócić uwagę na:

• Dziś jeszcze nie wiemy, czy wypoczynek dzieci uchodźców będzie dotowany przez państwo lub samorządy. Jeżeli jednak okaże się, że nie, możecie próbować pozyskać środki na wspólny wyjazd. Zaangażuj dzieci i rodziców w pozyskiwanie pieniędzy, pracę zarobkową (w przypadku wędrowników). Nie masz obowiązku zapewnić wsparcia konkretnie dzieciom z Ukrainy. O wszystkich członków drużyny zadbaj tak samo. Może się zdarzyć, że finanse przeszkodzą dzieciom wyjechać na obóz. Nie możesz się jednak obwiniać, jeśli się nie uda – nie rozwiążesz wszystkich problemów uchodźców. Zbadaj możliwości i spróbuj zrobić to, na co masz wpływ.

• Mimo postępów w komunikacji zadbaj o to, by w miejscu, do którego jedziecie był ktoś, kto zna ukraiński, w razie trudnej sytuacji, daleko od miejsca zamieszkania; bardzo szczegółowa rozmowa w języku ojczystym może być konieczna.

• Upewnijcie się, że dziecko ma wszystko co potrzebne na obóz, pomóż pozyskać sprzęt i odpowiednie buty.

• Zabierz jednostkę w ciekawe przyrodniczo i historycznie miejsca w czasie obozu, daj dzieciom z Ukrainy szansę poznać Polskę.

• Weźcie ze sobą ukraińskie książki, gry z instrukcją po ukraińsku, mogą się przydać na gorszy lub pochmurny dzień.

• Warto zastanowić, się czy rzeczywiście gry nocne, gry z duchami, nocne wybuchy albo gry wojenne powinny znaleźć się w twoim planie pracy obozu. Wspomnienie naszych wojennych bohaterów, obchody 1 sierpnia, nie muszą być wcale zaniechane. Pomyślcie jednak, jak niesztampowo przekazać wartości, które niosą za sobą fakty i postacie z historii. Potraktuj to jako ciekawą szansę by spojrzeć na nowo, w innowacyjny sposób na utarte tematy.

• Zwróć też uwagę na pląsy i zabawy, które nawiązują do negatywnych wspomnień, np. tak popularne PIF-PAF

• Pomyśl też dobrze o obrzędowości. Udział dzieci z Ukrainy w waszym obozie może być dobrą okazją do stworzenia obrzędowości, w których dzielicie się i uczycie o różnych kulturach lub ich dziedzinach (gotowaniu, sztuce, języku) i wcale nie musicie myśleć jedynie o Polsce i Ukrainie, świat stoi przed wami otworem.

• Dzisiejszy mundur wojskowy kojarzy się z moro. Wydaje nam się, że niekoniecznie powinniście nosić ubrania, które dzieciom z Ukrainy mogą kojarzyć się z wojskiem, z wojną w ogóle.

• Wiele dzieci z Ukrainy wychowuje się w rodzinach prawosławnych. Dowiedz się, czy w miejscu, w którym obozujecie, możliwe jest zaproszenie księży prawosławnych na mszę lub wyjazd dzieci w niedzielę do cerkwi. Jeżeli to się jednak nie uda, pamiętajcie poinformować rodziców dzieci prawosławnych, które chciałyby wziąć udział w nabożeństwie, że nie będziecie mieli możliwości zapewnić im mszy w ich obrządku. Zapytajcie, czy wyrażają zgodę na udział w mszy w innych obrządkach.

Przyrzecznie i Prawo Harcerskie właściwie nie powinno budzić kontrowersji. I zapewne nie budzi, bo oparte jest na wartościach chrześcijańskich, na takich też budowana była kultura ukraińska od powstania Rusi Kijowskiej i jej chrztu w 988 r. W związku z tym siostrzeństwo, braterstwo, szacunek i inne zasady opisane w prawie nie są dla kultury ukraińskiej niczym zaskakującym. A jednak zapis o “służbie Polsce” stał się - co oczywiste - przyczynkiem wielu dyskusji.

W dzisiejszym systemie prawnym w ZHP nie istnieje żadna inna możliwość niż złożenie Przyrzeczenia o treści zapisanej w Statucie ZHP, nie można tych słów ominąć ani zastąpić. Nie wolno też członkowi ZHP złożyć roty innej organizacji. Właściwie dziś decydując się na bycie w naszej organizacji, rodzice (opiekunowie) i dziecko decydują się na złożenie wcześniej czy później Przyrzeczenia Harcerskiego wraz ze słowami o “służbie Polsce”. Musisz zadbać, by dziecko i jego rodzice (opiekunowie) rozumieli, co zapisane jest w prawie, dlatego ważne będzie wręczenie im tłumaczenia naszych zasad w czasie próby harcerki/ próby harcerza. Niech zdecydują, czy chcą, aby dziecko w ogóle podchodziło do próby. Może nasze prawo nie będzie odpowiadać tej rodzinie i podziękują za pracę w ZHP (tak zresztą świadomie ma prawo zachować się każdy).

Można by tutaj zamknąć temat, uznając, że takie mamy zasady. Przed ZHP jednak możliwość podjęcia innych decyzji, co umożliwia nam nadchodzący w maju Zjazd ZHP.

Dziś jednak nie wiemy, co się jeszcze wydarzy. Opcji jest kilka. Zapisane poniżej drogi to tylko pomysły, które krążą w gronie instruktorskim i na forach internetowych.

1. Możemy uznać jako ZHP, że nie chcemy wprowadzać żadnych zmian.
2. Można by zaproponować wykładnię przyrzeczenia, która wskaże, jak rozumieć ma tę służbę obcokrajowiec mieszkający w Polsce
3. Nadchodzący Zjazd ZHP (i tylko zjazd) może zmienić rotę przyrzeczenia.
4. Delegaci na Zjeździe ZHP mają także możliwość zmiany Statutu ZHP. Zawsze istnieje możliwość opisania w nim wyjątkowej sytuacji, która pozwala ominąć zapis o Polsce w rocie przyrzeczenia.
5. Zjazd może stworzyć nową kategorię członków, którzy przyrzeczenia składać nie muszą.

Dzisiaj jednak nie jesteśmy w stanie w tym materiale powiedzieć Ci, co się wydarzy. Wiadomo natomiast czego nie powinno się robić i to wskazaliśmy powyżej. Można natomiast dopuścić do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego w oparciu o dzisiejszy Statut ZHP. Jeżeli masz jakieś pomysły, jak rozwiązać ten problem, zgłaszaj się do hufcowych delegatów na zjazd, to oni są władni poruszyć ten temat.

Sytuacja związana z wojną w Ukrainie może budzić wiele emocji. Poruszanie więc tematu pokoju w kontekście konfliktów zbrojnych może nie być łatwe. Nie jest to element obowiązkowy. Może jednak w naturalny sposób odpowiedzieć na potrzebę pojawiającą się w twojej jednostce.

Budowanie pokoju na świecie leży w sercu skautingu i guidingu. Może to dobry moment by poruszyć ten temat w gronie członkiń i członków gromady/drużyny. Możesz zorganizować spotkanie albo we własnym gronie porozmawiać co dla was oznacza życie w pokoju i jak każdego dnia, drobnymi działaniami możecie go tworzyć. Co możecie zrobić, by na miarę własnych możliwości przyczyniać się do budowania pokoju na świecie. Dobrze przemyśl, czy poruszanie tego tematu jest odpowiednie w momencie, w którym znajduje się twoja gromada/drużyna. Weź pod uwagę stan psychiczny swoich wychowanków oraz nowych dzieci pochodzenia ukraińskiego, które dołączyły do gromady/drużyny, a także wiek uczestników zbiórki ich zainteresowania tematem, metodykę, w jakiej pracujesz. Może ten temat będzie naturalnym elementem, który pojawi się podczas Waszych rozmów. Szczególnie interesujący może być dla harcerek i harcerzy starszych oraz wędrowniczek i wędrowników. Harcerstwo wychowuje do bycia aktywną obywatelką i obywatelem i przygotowuje do podejmowania działania, tworzenia lepszego świata. Wasze rozmowy można przekuć w zdobywanie tropu, który poruszałby temat pokoju i sposobów jego budowania. Może być odpowiednim przekuciem myśli, emocji i energii w działanie, a także przestrzenią na kontynuowanie służby.

Poniższej przedstawiamy propozycje programowe oraz materiały, które możecie realizować lub które mogą być dla was inspiracją:

“Razem na rzecz pokoju” to propozycja programowa WAGGGS stworzona z okazji Dnia Myśli Braterskiej 2021. Temat budowania pokoju, który porusza, jak i sama propozycja są bardzo uniwersalne. Zadania w niej zawarte pozwolą harcerkom i harcerzom zrozumieć, co oznacza budowanie pokoju i jak to robić, poznać sytuacje konfliktowe z różnych perspektyw, zrozumieć związek między dyskryminacją, wykluczeniem i pokojem a także podejmować działania na rzecz stworzenia bardziej przyjaznego i pokojowego społeczeństwa. Propozycję możecie znaleźć tutaj: http://cbp.zhp.pl/eciit

Odznaka Messangers of Peace to inicjatywa realizowana w ramach światowego programu WOSM, która ma na celu podkreślić, wspierać oraz zachęcać skautki i skautów do służby, do dzielenia się nią, jak również do budowania globalnej społeczności zmieniającej świat na lepsze i szerzenia kultury pokoju. Dowiedz się jak zdobyć odznakę korzystając z miniporadnika, który znajdziecie tutaj:

https://zhp.pl/2021/kazdy-skaut-skautka-i-kazdy-harcerz-i-harcerka-jest-messenger-of-peace